DANİEL EFENDİ DANİEL SZİAGYİ

DR. JULIA BARTHA

DANİEL EFENDİ DANİEL SZİAGYİ

29 Ocak 2021

Aşık olduğum Coğrafya - Sevdiğim Türkiye ...

Kral Matthias tarafından talep edilen Dániel Szilágyi 'nin (Dani Efendi'nin) sahip olduğu Meşhur Kütüphanesinin Corvina Kodlarından, 46 Özgün Parçasının Yarısı, 1869-77 yılında Osmanlı padişahı II. Sultan Abdülhamid tarafından ülkemize iade edildi.

Bu eserler Debrecen'den eski bir Reform rahibinin oğlu olan Kossuth göçünün askeri subaylarından olan Dániel Szilágyi (1830-1885), (Dani efendi) ait eserler Osmanlıda Topkapı Sarayındaki arşivlerde tutuluyorlardı.

Dani Efendi, 1849 da Devrik Macar Cumhurbaşkanı Louis Kossuth ve onun sadık askerleriyle birlikte Türklerin bir çok eserde bahsettiği gibi çok maceralı bir yolculukla Orsova üzerinden Türk İmparatorluğunun başkenti İstanbula a ulaşarak Osmanlı imparatorluğuna sığındılar *1 böylece bu kafile içindeki Daniel Sziagyi de bir anlamda İstanbul'a taşınmış oldu ve ölümüne kadar İstanbulda yaşadı. Daniel Sziagyi eski bir süvari olduğundan, zengin bir Türk paşasının yanında hem atlı eleman olarak çalışıyor hemde baharatlı yemekler yapmakta usta olduğundan bir başka paşa yanında da şef aşçı olarak çalışıyordu. Kazandığı parasını, Mekke'ye hac ziyareti için yani " Hacı " olmak için harcadı ancak " Jön Türklerin hareketi" yanında yer aldığından asla yükselemedi .

Daniel efendi şehrin entelektüelleri, ulemaları ve hacılar yanında Ármin Vámbéry ve Ignác Kúnos tarafından da yakın ilgi ile karşılandı. Daniel iyi huylu bir gençti, özellikle de dil sevgisi nedeni ile Arapça ve Farsça yanında mükemmel Türkçe konuşuyordu. Bu arada İslam hukukunu öğrendi, böylece bir tür “avukat” olarak ihtilaflı Türklere hukuki tavsiyelerde bulundu, ancak çoğunlukla yorumuyla tanındı ve beğenildi. Ölümünden sonra, ağırlıklı olarak Türkçe ve Farsça belgelerden oluşan beş yüz el yazmasının bulunduğu kütüphanesi, Macar Bilimler Akademisi tarafından satın alındı. Bu koleksiyon, bu güne kadar Akademi'nin Doğu Koleksiyonunun omurgasını oluşturmaktadır.

Onun sayesinde, Cluj-Napoca'da doğan ve Türk kitap basımının babası olan Macar asıllı İbrahim Müteferrika birçok oryantal koleksiyonda bulunabilir.

Daniel efendi ölünce İstanbul Feriköy'deki Macar Protestan mezarlığına gömüldü. Mezar taşı, Macar Konstantinopolis Derneği tarafından dikildi. Dani Efendi'nin bronz figürü ise memleketi olan Hajdúhadház kentinin orta öğretim okulu olan Dániel Szilágyi Meslek Okulunda Heykeltıraş Lajos Györfi tarafından yapıldı. Anısı memleketinde zarafetle korunmaktadır.

*1 Macarlar 1848 yılında Avusturya’dan ayrılarak bağımsız bir Macar Cumhuriyeti ilan etmişler ve Louis Kossuth’u Cumhurbaşkanı seçmişlerdi. Avusturya’ya karşı bağımsızlık savaşı başlatan Macarlar oldukça başarılı da olmuşlardı. Ancak Avusturya Macar isyanının bastırmak için Rusya ile bir anlaşma yaptı. 200 bin kişilik bir Rus ordusu Macaristan üzerine gidince Macarlar dayanamadılar. Başta Cumhurbaşkanı Louis Kossuth olmak üzere birçok Macar Subayı ve binlerce Macar, Leh Osmanlı devletine sığındı. Osmanlı devleti kendisine sığınan mültecileri Tuna’nın doğusundaki Vidin şehrine yerleştirdi. Vidin’deki konaklara yerleştirilen Kossuth ve beraberindekiler misafir olarak ağırlandılar ve tüm masrafları devlet tarafından karşılandı.

Dr. Julia BARTHA

30.01.2021

Szerelmes földrajz - Törökország, ahogy én szeretem... Dani Effendi Mátyás király híres könyvtárának Corvina-kódexeiből, 46 hiteles darabnak felét, 1869-77-ben II. Abdulhamid szultán adta vissza hazánknak. A Topkapi Szerájban lévő archívumban őrizték őket, létükről a Kossuth-emigráció egyik honvédtisztje, Szilágyi Dániel (1830-1885) a hajdúhadházi református pap fia, az egykori debreceni kollégista értesült. Dani Effendi, ahogyan a törökök emlegették igen kalandos úton , Orsován át jutott a Török Birodalomba. 1849-ben, Kossuth katonáival együtt Isztambulba került , s haláláig ott élt. Az egykori huszár, lovásznak szegődött el egy gazdag török pasához, közben egy másiknál konyhamesterként is dolgozott, mert jól értett a fűszeres ételek elkészítéséhez. Megtakarított pénzéből „hadzsiként” mekkai zarándoklatra készült , amiből nem lett semmi, mert az „ifjú törökök mozgalma” magával ragadta… A mozgalom elbukott, megélhetését biztosítandó, régiségboltot nyitott ahol az ilyen helyen szokásos holmik között számos különlegességet, török és perzsa kéziratot árult. Az üzletet szívesen látogatta a város értelmisége, ulemák és hodzsák, de felkereste Vámbéry Ármin és Kúnos Ignác is. Jó eszű fiatalember volt, kiváltképp a nyelveket szerette. Kiválóan beszélt törökül arabul, meg perzsául, és kitanulta a muszlim jogot , amolyan „zugügyvédként” jogi tanácsokat adott a perlekedő törököknek, de leginkább a tolmácsolása révén lett elismert és kedvelt. Halála után könyvtárát, mely ötszáz kéziratot, főleg török és perzsa iratokat tartalmazott, a Magyar Tudományos Akadémia vásárolta meg. Máig ez a gyűjtemény adja az Akadémia Keleti Gyűjteményének gerincét. Neki köszönhetően a magyar származású kolozsvári születésű, Ibrahim Müteferrika, a török könyvnyomtatás atyjának több könyve is megtalálható keleti gyűjteményben. Isztambulban, Feriköyben, a Magyar protestáns temetőben nyugszik. Sírkövét a Konstantinápolyi Magyar Egylet állíttatta. Szülővárosában, Hajdúhadházon Györfi Lajos szobrászművész öntötte bronzba Dani Effendi alakját és nevét viseli a város középiskolája, a Szilágyi Dániel Szakképző Iskola. Emlékét kegyelettel őrzi a szülőföld.

4 Yorum

Nihat Erüstün

29 Ocak 2021

Çok bilgi aldım.Tesekkur ederim

Suna Gülgüden

30 Ocak 2021

Bu tarih kokan ve bilgi dolu yazınızdan çok faydalandım Julia hanım. Öğrendiğim yeni bilgikerle gözlerim parıldadı. Öğrenmek çok güzel bir şey. Anlatım diliniz de son derece akıcı ve güzel. Çok teşekkür ederiz bu eğitici yazı için!

Nurdan Erakıncı

30 Ocak 2021

Julia hanım sayenizde güzel ve önemli bilgiler edindim. Kaleminize sağlık, sevgiler.

ERTUĞRUL ÖZBAĞ

31 Ocak 2021

GEÇMİŞİ BİLMEDEN GELECEĞİ İNŞA EDEMEYİZ. ENTELLEKTÜEL BİR HANIMIN ZERAFETİ ,YAZILARINA NASIL DA YANSIMIŞ.JULIA HANIMIN BİZİMLE OLMASI NE GÜZEL BİR RENK ,ÇOK TEŞEKKÜRLER.